GIDA ALANLARINIZDA KULLANDIĞINIZ BİYOSİDAL ÜRÜNLERİN ÖZELLİKLERİNİ BİLİYOR MUSUNUZ ?

Günümüz de modern yaşamın bir getirisi olarak beslenme alışkanlıklarımızda çok ciddi değişimler meydana gelmiştir. Hazır gıdaların tüketimi, ev dışında beslenme, fast – food beslenme gibi yeme alışkanlığını sokağa taşıyan hayat tarzı beraberinde sağlık ile ilgili ciddi kaygıları da getirmektedir. Sağlığa doğrudan etkisi olan besin maddelerinin; üretim metodu, hammadde, teknoloji ile birlikte üretim alanlarının temizliği ile de ilişki içerisindedir. Bir gıda işletmesinin Gıda Güvenliği Yönetim Sistemini etkin bir şekilde uyguluyor olması gerekmektedir. Zira gıda kaynaklı zehirlenme ve hastalıkların sayısı ülkemizde ve dünyada oldukça fazladır. Mikroorganizmaların bulaşması ile hastalıkların ortaya çıkması ya da yayılması, çeşitli alerjik reaksiyonların yada zehirlenmelerin olmasına yol açabilmektedir. Bu olumsuzlukların önlenmesinde ise en önemli etmen temizliktir. Ancak temizlik konusunda çeşitli kavram kargaşaları ve bundan doğan yanlış uygulamalar sık rastlanılan sorunlardan biridir. Yanlış uygulamalar dezenfektan ya da temizlik malzemesi kullanımını arttırmakta buda hem çevre kirliliğine hem de maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Bu nedenle ihtiyacı karşılayacak doğru ürünlerin kullanımı bir çok açıdan oldukça önemlidir. Ancak kullanmakta olduğunuzu ürünlerin Hijyenik ürün mü, Biyosidal ürün mü olduğunu nasıl ayırt edeceksiniz, aralarında ne farklar var . Bu yazının amacı ise Gıda alanlarında kullanılan Biyosidal ürünlerin Sağlık Bakanlığı mevzuatı çerçevesinde nasıl kategorize edildiği ve sınıflandırıldığı hakkında açıklayıcı olmaktır. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çevre Sağlığı Daire Başkanlığının izin ve ruhsatına tabi olan Biyosidal Ürünler tanım olarak; bir veya birden fazla aktif madde içeren, kullanıma hazır halde satışa sunulmuş, kimyasal veya biyolojik açıdan herhangi bir zararlı organizma üzerinde kontrol edici etki gösteren veya hareketini kısıtlayan, uzaklaştıran, zararsız kılan, yok eden aktif maddeleri ve müstahzarları ifade eder. 1 Biyosidal ürün denildiğinde içerisinde insan hijyeni için kullanılan ürünlerden, hastane dezenfektanlarına, kutu içi koruyuculardan, boyalara kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan tüm 1 Biyosidal Ürünler Yönetmeliği, 31 Aralık 2009 Tarih ve 27449 Sayılı 4. Mükerrer Resmi Gazete, Madde 4, c fıkrası ürünlerin bulunduğunu bilmek gerekir. Bu nedenle sadece biyosidal ürün kullanılacağını söylemek ihtiyacı belirlemiş olmaya yetmemektedir. Bununla birlikte alt başlıklar halinde irdelemeye devam etmek gerekmektedir. Gıda ve Yem Alanlarında Kullanılan Biyosidal Ürünler; biyosidal ürünler Yönetmeliğinin Ek V’inde Ürün Tipi 4 olarak tanımlanmıştır. Ekipmanların, saklama kaplarının, tüketim aletlerinin, yüzeylerin ve üretimle bağlantılı olan boru hatlarının, insanlar ve hayvanlar için gıdanın, yemlerin yada içeceklerin taşınması, depolanması ya da tüketiminde kullanılan aletlerin dezenfeksiyonunda kullanılan ürünler olarak açıklanır. Ancak Ürün tipi 4’e indirgemek yine yeterli değildir. Bu nokta da ise bazı kavramların açıklanması sorunun doğru tespitini kolaylaştıracaktır. Yukarda sayılan alanlardan Bir yada bir kaçının temizliği, hijyeni, sterilize edilmesi, dezenfeksiyonu, bakterilerden arındırılması, funguslardan arındırılması işlemlerinden hangisinin yapılmak istendiğinin öncelikle belirlenmesi doğru ürün yada sistem temini için oldukça önemlidir. Temizlik; Kir ve organik maddelerin uzaklaştırılmasıdır. Mikropların büyük çoğunluğu organik kirlerin içerisinde bulunur ve uygun nem – ısı varlığında çoğalma imkanı bulur. Bu nedenle temizlik tek başına mikrop sayısını büyük ölçüde azaltır, çoğalma imkanlarını ortadan kaldırır. Organik kir ve artıklar ayrıca dezenfektan veya sterilan ajanların etkinliğini engellediğinden yeterli temizlik yapılmadığında dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemleri istenen sonucu sağlayamaz. Temizlenerek kirlerinden ve dolayısı ile mikroplarının çoğundan arındırılmış malzemeler çok daha kolay şekilde dezenfekte veya sterilize edilir. Antiseptik; olarak ifade edilen temizleyiciler genel olarak insan hijyeni için doğrudan hasara uğramış ya da sağlam dokular üzerinde kullanılan ürünleri ifade eder. Hastaneler de ya da cerrahi işlemlerde kullanımı yaygındır. Sporlu şekiller hariç tüm patojenlerin yok edilmesini ifade eder. Genel olarak yanlış anlaşılan ya da sık sık yanlış anlamlarda kullanılan ifadelerin başında gelir. Daha fazla temizlik anlamı çağrıştırsa da kullanım amacı canlılar üzerinde kullanılan biyositleri kapsar. Sterilizasyon; Tüm canlı mikroorganizmaların tam olarak uzaklaştırılması veya öldürülmesi işlemidir. Dezenfeksiyon; Mikroorganizmaların sterilizasyon seviyesine ulaşmayacak ölçüde ortadan kaldırılmasıdır. Burada amaç patojen mikroorganizmaların elimine edilmesidir. 2 Terimsel olarak bu kavramların genel açıklaması yukarda ki gibidir. Fakat Biyosidal Ürünler Yönetmeliği çerçevesinde Ürün Tipi 4 Gıda ve Yem Alanları ekipman ve Yüzey Dezenfektanları 5 başlık altında incelenir. Yönetmeliğe uygun olarak bir ürünün Ruhsatlandırılabilmesi için belli iddialarda bulunması gerekir. Bunlar; Bakterisidal, Fungusidal, Sporisidal, Virüsidal veya Dezenfektandır. Her bir başlık için en sık karşılaşılan türün belli standart ve koşullarda analizini ön gören Biyosidal Ürünlerin Analizlerinde Uygulanacak Usul ve Esaslara Göre testler yapılır ve Ürün bu isimlerden biriyle ruhsatlandırılır. Bu analiz suşları ve test standartları aşağıda ki gibidir. Bakterisit (Antibakteriyel); Yalnızca bakterilerin ortamdan uzaklaştırılması yada yok edilmesini hedefleyen ürünlerdir. S. Aureus ATCC 6538, P. Aeruginosa ATCC 15442, E. Coli ATCC 10536, E. Hirae ATCC 10541 bakterileri üzerinde TS EN 1276 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde20 C0 ‘de en az 5 dakika içerisinde 5 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler Bakterisit olarak ruhsatlandırılır. Fungusit (Antifungal); Yalnızca fungusların (mantarların) yok edilmesini yada ortamdan uzaklaştırılmasını hedefleyen ürünlerdir. C. Albicans ATCC 10231, A. Brasiliensis ATCC 16404 fungusları üzerinde TS EN 1650 sayılı 2 SAMASTI Mustafa, Prof. Dr. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji AD, Hastanelerde Dezenfeksiyon Kullanım Esasları, Yapılan Hatalar, Hastane Enfeksiyonları: Koruma ve Kontrol, Sempozyum Dizisi, No:60 Ocak 2008, S.143 – 168 standarda göre testler yapılır. Bu testlerde testlerde20 C0 ‘de 15 dakika içerisinde en az 4 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler fungusit olarak ruhsatlandırılır. Virüsidal (Antiviral) ürünler ise; Bakteriyofaj P001 ve Bakteriyofaj P008 virüsleri üzerinde TS EN 13610 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde20 C0 ‘de 15 dakika içerisinde en az 4 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler virüsidal olarak ruhsatlandırılır. Sporisidal; B. Subtilis ATCC 6633 mikroorganizması üzerinde TS 6776 EN 13704 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde20 C0 ‘de 60 dakika içerisinde en az 3 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler sporisidal olarak ruhsatlandırılır. Dezenfektan ürünler ise yukarda analiz şart ve suşları belirtilenlerden aynı anda bakteri, fungus ve virüslere etkinlik gösteren ürünlere verilen addır.3 Yani bir ürünün dezenfektan olarak ruhsatlandırılabilmesi ve dezenfektan diye satılabilmesi için adı geçen test mikroorganizmalarından bakteri, fungus ve virüsleri istenilen şekilde yok etmesi gerekmektedir. (Ancak bu testlerden geçemeyen örneğin Fungusit özelliği olmayan bir ürün diğer Bakteri ve virüslere etkin olduğundan Antibakteriyel , Antiviral ürün olarak ruhsatlandırılabilmektedir. Bu konuda tüketicilerin hedef mişkroorganizmalarını iyi saptamaları gerekmektedir. ) Hijyenik ürün ise maalesef bize özgü bir kavram olup bakanlık Biyosidal ruhsatlandırılmasında hiçbir sınıfa dahil değildir. Bakanlık tarafınca akretite olmuş laboratuvarlardan testlerden geçmemiş ve onay (Biyosidal Ruhsat) almamış ürünlerdir. Piyasada satılan bu ürünler sanki Biyosidal ürünmüş gibi lanse edilmektedir. Haksız rekabete sebeb olan bu ürünler Biyosidal sınıfta olmayıp Bakanlık Bildirimine tabi olan deterjanlar sınıfına girmektedir. Tüketicilerin kullandıkları ürünler için üreticilerden muhakkak “BİYOSİDAL ÜRÜN RUHSATI” istemeleri kendi menfaatleri açısından önemlidir. Bu bilgiler ışığında tüketicilerin öncelikle karşılaştıkları sorunları doğru analiz etmesi, işletmesinde en çok karşılaşılan mikroorganizma türünü belirlemesi ve buna uygun ürünleri tercih etmesi gerekmektedir. Böylece hem gıda alanlarında gereksiz kimyasal kullanımı minimum düzeye indirgenebilir ve insan, çevre ve hayvanlar açısından en az zarara sebebiyet verilir hem de ürün tedarikinde doğru adım atılarak ihtiyaç duyulan temizleme ve / veya dezenfeksiyon işlemi gerektiği şekilde yapılabilir. Tedarik ettiğiniz ürünlerden üzerinde “Dezenfeksiyon, Bakteri öldürücü, Virüs öldürücü, Anti-Alg, Anti-fungal, İnsektisit, Sinek İlacı, Fare İlacı, Sinek Kovucu vb.” iddialar var ise mutlaka Sağlık Bakanlığı Ruhsat Tarih ve Numarası olmasına dikkat ediniz. Şüpheye düştüğünüz ürünlerin kontrol ve teyidini Çevre Sağlığı Daire Başkanlığının internet sitesinden İzinli Biyosidal Ürünler Listesinden kontrol edebilirsiniz (http://cevresagligi.thsk.saglik.gov.tr/Dosya/Dokumanlar/biyosidal_izinli_urunler.pdf) . Bu listede yer almayan ürünler ile ilgili her türlü cezai işlem yapma yetkisi yine Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Piyasa Gözetim ve Denetim sorumluluğu kapsamındadır. Halk Sağlığı Müdürlükleri aracılığı ile yada doğrudan Türkiye Halk Sağlığı Kurumuna yapılacak müracaatlar değerlendirilerek gerekli işlemler yapılacaktır. İnsan ve çevre sağlığı açısından mutlaka Ruhsatlandırılmış ürünlerin kullanılmasına ve kullanımının teşvikine özen gösterilmelidir.